MENEMEN’DE EĞİTİMİN TARİHÇESİ

MENEMEN’DE EĞİTİMİN TARİHÇESİ

       Menemen’deki modern eğitiminin temeli 100 yılı aşkın bir süre öncesine dayanmaktadır.

      Saltanat devrinde Menemen’deki okuma ve yazma gerek mahalle mekteplerinde gerekse medreselerde yürütülmekteydi. 1908 yılında 2. Meşrutiyet’in ilan edilmesinden sonra çalışmalar hızlandı. 1900 yılındaki bazı kayıtlara göre Taş Mescit’te toplananlar, Doğolcu İbrahim Efendi’nin yönetiminde ilk mahalle mektebini açtı. İlk mektep okuma-yazma çalışmaları bu şekilde başlamıştır. Bu mektepteki ilk hocalar İdris efendi, kasabalı Nazmi efendi ve Şakir efendi’dir. Bugünkü yerleşime göre ise Menemen’in ilk okuma merkezi Gaybi ve Ahıhıdır mahallelerinde açılmıştır. Hüseyin Ağa Camii’nde uzun zaman rüştiye (ortaokul), iptidaiye (ilkokul) olarak tedrisat yapılmıştır. Buralardan sonra ancak Tevfik Fikret İlkokulu tesellül etmeye başlamıştır. Tevfik Fikret İlkokulunun bugün olduğu yerde önceden hamam vardı. Bu hamamın karşısındaki Seyrekköy’lü Mehmet Ağa’nın evinde, 1910 yılında Osman Efendi adıyla maruf bir kişinin teşebbüsü ile açılmıştır. Okulu o tarihlerde Eşref Hoca adındaki kişinin idare ettiği görülmektedir. Okulun, ortaokul (Rüştiye) son sınıfında 7-8 erkek öğrenci bulunmaktaydı. Bu okulun kız öğrencileri ise Hüsnü Evlioğlu’nun (Eski Belediye Başkanı) evinde tedrisat yapardı. Okulun ilk kısmında Sasalı’lı Mustafa Efendi, Bekir ve İdris Efendiler, arabacı Abdullah Efendi yazı dersi öğretmenliği yapmaktadır.

      Rüştiye (Orta sınıf) kısmında tarih hocası Mahmut Ferhat Efendi bulunmaktadır ve bizzat gazetede çıkarmaktadırlar. 1914 yılında Rüştiye kaldırıldı. Faaliyette bulunan İptidaiye ilk kısmı, 1923 yılında Zafer İlkokulu adını almıştır. 4 sınıflı bu okul kalabalık olmasından dolayı iki kısma ayrılmıştır.

      1923 yılında Menemen’de Merkez Erkek Numune Okulu ve Merkez Kız Numune Okulu olarak iki adet okul bulunmaktadır. Menemen Erkek Numune Okulu Müdürü Muhiddin Hakkı Efendi, öğretmenler Ziya, Celal, Avni, Kemal, Cemal, Osman, Musa Kâzım Efendiler, Merkez Kız Numune Okulu Başöğretmeni Osman Efendi, diğer öğretmenler Nimet, Makbule, Cemile, Zehra, Neziha ve vekil öğretmen Faika Hanımlar görevlendirilmiştir. Tahsil çağında İslam ahaliden 1103 erkek, 1078 kız, Gayrimüslim ahaliden ise, 22 erkek, 22 kız bulunmakta iken bunlardan sadece İslam ahaliden 513 erkek, 120 kız okula devam etmiştir. İslamlardan 590 erkek, 958 kız, Gayrimüslim ahaliden ise, 22 erkek, 22 kız okula gitmemiştir. Bu bilgileri içeren istatistikte, 7-14 yaş arasında bulunan çocuklar göz önünde bulundurularak Menemen’de 3 kız okuluna ihtiyaç duyulduğu belirtilmiştir.   

      Sene sonu sınavlarında toplam 633 öğrenciden 346 erkek ve 80 kız öğrenci sınıf atlarken, 166 erkek ve 40 kız öğrenci sınıfta kalmıştır. Hastalık, ölüm, nakil ve sair sebeplerle 44 öğrenci okulu terketmiştir. Öğrencilerin velileri meslekleri açısından; 9’u din adamı, 50’si memur, 3’ü çeşitli meslek gruplarından, 20’si tüccar, 43’ü sanatkar, 281’i ziraatçı, 227’si diğer sınıflar olarak gruplandırılmıştır.

      1925-1926 ders yılında Menemen’de 1 kız, 1 erkek ve 14 karma olmak üzere toplam 16 okul, 23 erkek, 7 bayan olmak üzere toplam 30 öğretmen, tahsil çağında 2.551 çocuk bulunmakta ve bunlardan 848 erkek, 352 kız toplam 1.200’ü okula devam etmektedir.
1927-28 ders yılında Menemen’de 1 kız, 1 erkek, 14 karma olmak üzere 16 okul, tahsil çağında 2.550 öğrenci vardı. Bunların 315’i kız, 740’ı erkek olmak üzere 1.055’i okula gidebiliyordu.

      Menemen’de öncelikle mevcut ilkokullara yoğun olarak öğretmen tayinleri yapıldığı görülmektedir. 1923 yılında Menemen’de toplam 13 okul ve ikisi  Başöğretmen olmak üzere  500 ila 1000 kuruş maaşlı 20 öğretmen mevcuttur. 1925-26 ders yılında öğretmen sayısı 30’a, 1932-33 ders yıllarında ise öğretmen sayısı 35’e yükselmiştir. Yıllara göre, Cumhuriyet’in ilk on yılında Menemen Kazasına tayin olan öğretmenler şunlardır :

      1923’te Menemen Numune Mektebi resim, el işleri ve müzik öğretmenliğine 800 kuruş maaşla Avni Efendi tayin edilmiştir. 1924’te Menemen’in Merkez Erkek Okulu’nun 900 kuruş maaşlı öğretmen kadrosuna İhtiyat Zabitlerinden Mahmut Münip Bey, 1000 kuruş maaşlı öğretmen kadrosuna ise Nuri Bey, Harmandalı köyüne 250 kuruş maaşla Hafız Mustafa Efendi, Emiralem Nahiyesi öğretmeni Mustafa Şefik Efendi Ulucak köyüne tayin edilmişlerdir.

      1927’de Emiralem’e 1500 kuruş maaşla Kâzım Bey, Menemen Zafer İlkokulu’na Hayriye İskender Hanım tayin olunmuşlardır. 1928 yılında Çukur Köyü öğretmenliğine 1500 kuruş maaşla Manisa Merkez Anaokulu’ndan Masfi Hanım, Menemen Merkez Mektebi öğretmenlerinden Yusuf Ziya Bey Helvacı Köyü öğretmenliğine, Menemen Zafer Mektebi kadrosundan Hediye Hanım, Menemen Üçüncü Mektep öğretmenliğine atanmıştır.

      1929 yılında Bornova Kars Mektebi’nden Mediha Hanım Çıtakköye, yeni mezun Abidin Bey Menemen Üçüncü Mektebine tayin edilmişlerdir. Yapılan tayinlerin yanısıra ders yıllarında “say ü gayret ve hüsn-i hizmet” gösteren muallimler takdirname almaktaydılar. 1929 yılında takdirname alan öğretmenler arasında Menemen’in Güzelhisar köyü Başmuallimi İsmail Hakkı Bey de vardır. Bir ay kadar sonra Güzelhisar’dan Emiralem’e tayin olan İsmail Hakkı Bey’in aynı kişi olması ihtimali büyüktür.

Cumhuriyetin ilk yıllarında 1928’de Tevfik Fikret İlkokulu’nun görevli öğretmenleri ve bazı öğrencileri görülmektedir. Bu okul Menemen’in tek Türk İptidaisi (İlkokul)’dir.

Atatürk ve bir kızın yer aldığı “ALFABE” temalı bir tanıtım broşürü..

47 yıl önce 1973 yılında Menemen Koyundere İlkokulunda “Türkçe” dersinden bir an.