MENEMEN TAŞHANI

Taşhan, Menemen’in ayakta kalabilmiş tarihi yapıların içerisinde en görkemli olanıdır. Ne zaman yapıldığı konusunda elde kesin bir kayıt bugün için yoktur. İnşa kitabesinin olmaması veya kaybolmuş olması tarihini belirsizleştirmekle beraber, diğer hanlara benzeyen yapısı ve inşaat tekniği bakımından 15. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı Hükümdarı 1. Ahmet veya Genç Osman dönemlerinde yapılmaya başlandığını söylemek mümkündür. TAŞHAN'ın yapımında görevlendirildiği söylenen, Taşhan bitişiğinde ise ŞIH KAMİL’in türbesi bulunmaktadır.

Taşhan, 15. yüzyıl ve 19. yüzyıllar arasında oldukça işlek olan ve İstanbul’u İzmir’e bağlayan bir kervan yolunun üzerinde önemli bir merkezdi. İstanbul’dan gelen bir kafile Çanakkale - Edremit -?Bergama yolunu kullanarak Menemen üzerinden İzmir’e ulaşmaktaydı ve İzmir’e gidilmeden önceki son barınma ve dinlenme merkezi Menemen Taşhanı idi. Taşhan’ı sadece barınma merkezi olarak görmemek gerekir. Birçok belgede Taşhan’ın dükkanları ve depoları ile bir Ticaret merkezi olduğu yazmaktadır.

1806 yılında yani günümüzden 214 yıl önce İzmir’den kara yolculuğu yaparak Menemen’e gelen Fransız seyyah ve yazar François Rene De Cabriand, ilk olarak Menemen iskelesine, oradan da Taşhan’a uğramıştır. Gece vardığı Taşhan’ı sonradan yazacağı eserinde tüm ayrıntıları ile şöyle anlatmaktadır:

“Solgun ışıkları olan han uzaktan fark edilmektedir. Önünde çok sayıda deve vardır. Bunların kimi yüklü, kimi de yüksüzdür. Bazıları ayakta, bazıları yere çökmüştür. Atlar ve eşekler, deriden yem torbaları içinden arpa yemektedirler. Halılar üzerinde bağdaş kuran türk tüccarlar ateş etrafında toplanmışlar, hizmetliler ise pilav pişirmektedirler. Cezvelerde kahveler köpürmekte, satıcılar ateşten ateşe giderek kızarmış piliç, meyve ve tatlı satmaya çalışmaktadırlar. İnsanların bazıları namaza hazırlanırken, yorgun deveciler yerde yatarak uyumaya çalışmaktadırlar. Han’ın zemini küfeler, yükler ve çuvallarla doludur.”

Ünlü seyyah Evliya Çelebi, 1671 yılında Bergama yönünden gelerek Menemen’i ziyaret ederken Menemen ile ilgili olarak çok ayrıntılı bilgileri seyahatnamesine yazar, ancak Taşhan’dan pek sözetmez. Sadece “Şehirde bir Kargir Bedesten var” şeklinde not tutar.

TAŞHAN karşısında bulunan bedesten, Mahkeme Cami ve hamamı ile bir külliye oluşturmaktadır. Manisa'dan gelen kervanların İzmir ve Foça'ya ulaşmalarında merkezi bir konumda olması, bir günlük mesafede yer alması, kervan saraylar da olduğu gibi bir konaklama ve ticaret merkezi oluşturmuştur. Bu açıdan Menemen önemli bir ticaret merkezi idi.

Eldeki bilgilere göre, Cumhuriyet sonrasında Taşhan,itfaiye, cenaze ve diğer belediye araçları için bir garaj olarak kullanılmıştır. “Menemen Tarihi” adlı 4. kitabımda yayınladığım “Taşhan’da İtfaiye” aracı adlı fotoğrafın arkasında yazılı bilgiler de bu durumu doğrulatmaktadır. 1927 sonrasında ise Taşhan’ın geçici olarak Sebze ve Meyve Hali olarak hizmet verdiğini görmekteyiz. 1926 yılında yeni Hal binasının hizmete girmesiyle boşaltılan Taşhan, 1958 yılına kadar kimsesizlerin evi olur.

İLK ONARIM : 1958 yılında ise atıl durumda olan Taşhan’ı Menemen Belediyesi Restore ettirerek geri kazanmak ister. Ancak ortaya çıkan restorasyon bedeli oldukça yüksek ve Menemen Belediyesinin altından kalkamayacağı kadar büyüktür. Bu nedenle restorasyondan vazgeçilerek tamir edilme yoluna gidilir. Yıkılan duvarlar, pencereler, açılan gedikler onarılır. 1960 yılına gelindiğinde elde edilen sonuç kabul edilebilir ki memnun edicidir. Buradan gelir elde edilebileceği de düşünülerek zemin katta bulunan odalar küçük esnafa ve sanatkara kiraya verilir. Üst katlar ise boş olarak kalır. 2000’li yıllara gelindiğinde ise bu tarihi merkezimizin tamamen elden geçirilerek yenilenmesi, etrafındaki ev ve işyerlerinin yıkılarak yeşil alana dönüştürülmesi süreci başlar. Yanlış hatırlamıyorsam 2006 yılında başlatılan bu süreç 30 Ağustos 2012 tarihinde son bulur ve başarılı geçen restorasyon sürecinin ardından ortaya şuan içinde bulunduğumuz bu görkemli yapı ortaya çıkar. Menemen Belediyesi de Vakıflar Genel Müdürlüğünden burayı kiralayarak, 330 yıllık bir aradan sonra yeniden ticaret merkezi olarak hizmete açar.

TAŞHAN : Kare planlı, simetrik girişli moloz taş ve tuğladan yapılmış iki katlı 45 odası olan bir yapıdır. Ticaretin canlanması ile başlayan kent içi hanların ilk örneklerindendir. Üst katta 24 adet olan konaklama odaları, alt katta ise depo ahır olarak kullanılan odalar bulunmaktadır. Kare şeklindeki avlunun dört tarafında tabanları granit taş olan tuğla kemer ve çapraz tonozdan oluşan revaklar bulunmaktadır. Girişin sağında 13 basamaklı taş merdivenle yukarı çıkılır. Her odanın iki yada üç nişi, bir ocak, yuvarlak kemerli bir penceresi ve revaklara açılan bir kapısı vardır. Pencereler dikdörtgen taş söveli olup dökme demir kafeslidir. Cepheler payandalarla destekli, çatı örtüsü çapraz tonozlu ve kiremitlidir. Tüm cepheyi iki sıralı kirpi saçak kuşatır.

Menemen Taşhanı restore edildikten sonra…